پدیدار شدن خط و نوشتار

همانگونه که معبد هرمی پلکانی بزرگ موسوم به زیگورات بر شهر سایه افکنده بود، دین نیز بر زندگی حکومت بین النهرین متولی شد. این معابد عظیم آجری را به شکل سطوح تو رفته ای می ساختند که هر چه به طرف بالا می رفت مساحت کمتری می یافت. داخل آنها کاهنان و کاتبان نظارت بر فهرست اموال خدایان و شاه و رسیدگی به امور جادویی و مذهبی مردم دستگاه مقتدری به راه اندخته بودند.

شاید نیاز مبرم به حفاظت اموال معبد، به اختراع خط منجر شده باشد. رؤسای معابد بدون شک به طور آگاهانه در پی یک نظم مناسب برای ثبت اطلاعات بوده اند.

گذرزمان باعث آن می شود که بعضی چیزها در حافظه آدمی محو و گاه امور مهم فراموش شود. آن زمان در بین النهرین، پاسخ به سؤالاتی از این قبیل که چه کسی مالات خود را داده یا نداده؟ چه کسی مالیات خود را به صورت غله داده ؟ ذخیره مواد خوراکی چقدر است؟ یا برای کشت بعدی چقدر بذر موجود است؟ از سؤالات مهم آن زمان بوده است. همین پرسشهای به نظر ساده برای حفظ نظم و ثبات یک دولت ضروری بوده و به همین دلیل زبان بصری برای نظم و نسخ دادن به آنچه که در انبارها موجود بوده پدیدار می گردد. در این دوران برچسب های گلین کوچکی ساخته می شده که موارد مورد نیاز بر روی آنها به صورت تصویری حک می شده است.

برای اینکه بتوانند این تصاویر را برروی این لوح های گلین ترسیم کنند، قلم های چوبین نوک تیزی در اوایل تولید شده و تمامی موارد مورد نیاز را به صورت تصویری بر روی این لوح های گلین می نگاشتند. روش این نگارش برپایه یک شبکه نوشتاری از راست به چپ و از بالا به پایین بود. البته با توجه به نمونه های به دست آمده گمان می رود که کاتبان لوح را به دست چپ گرفته و با دست راست می نگاشته اند، چرا که پاره ای از الواح دارای خدشه بوده و گویی وقتی کاتب شروع به نگاشتن می کرده به دلیل حرکت دستش بعضی از تصاویر پاک می شده است، همین امیر باعث شد تا حدود 2800 ق.م. کاتبات روش نگاشته نگاری را تغییر داده و به جای از راست به چپ نگاری ، تصاویر و مطالب را از چپ به راست نگاشته اند. حدود 3 قرن بعد نیز ابزار نگاشتن از قلمهای نوک تیز به قلمهایی با نوک مثلثی تغییر شکل داد که در گل فرو نرفته و باعث کنده کاری رو گل می شد. از آن به بعد حروف از شکل ترسیم خطی خارج شد و صورت چند خط مقطع میخ مانند به خود گرفت.

این نوآوری ماهیت خط را تغییر داد، به این معنی که صورت نگاشت به نگارش با علائم انتزاعی تبدیل شد و این نوع نگارش به خط میخی معروف گردید.

با پیدایش فرم گرافیک خط سومری ، قابلیت آن برای ثبت اطلاعات نیز افزایش یافت. از همان مراحل اولیه که تصویر، نمادها، موضوعات جاندار و بیجان را بازنمایی می کردند، تبدیل علائم به مفهوم نگاشت و بیان ایده های انتزاعی آغاز شد. به عنوان مثال نماد خورشید مفهوم روز و نور گردید. وقتی کاتبان اولیه زبان نوشتاری را به شیوه ای ارتقاء دادند که کارکردی مشابه زبان گفتاری پیدا کند، نیاز به بازنمایی آسان اصوات پدید آمد. بالاترین مرحله تحول خط میخی به کارگیری آن در علائم انتزاعی برای بازنمایی هجاها یا اصوات متشکل از صداهای ابتدایی بود. تحولی که خط در دانش به وجود آورد شگفت انگیز بود. کتابخانه های بر پا شد که شامل هزاران لوح درباره دین ، ریاضیات ، تاریخ ، حقوق، طب و نجوم بود. ادبیات با ثبت آثاری چون شعر، اسطوره، سرود مذهبی ، حماسه و حکایت بر الواح گلین رشد کرد. نگارش ادراک عمیقی از تاریخ به بار آورد، و تاریخ وقایع دوران حکومت هر شاه با دقتی بسیار بر الواح نوشته می شد. موجبات نگاشتن اصول قانون شد و جامعه را قوام بخشید.